ANTAKYA ŞERHİ 

Antakya! Tarihin kadim kentlerinden olan Antakya. Bir çok kez doğal afetler sebebi ile yıkılmış ve ardından tekrar ayağa kalkmış bir şehir. Antakya tarih kaynaklarından da bilindiği üzere yıkım ve yapım arasındaki gerilimlerin çalkantılı atmosferinde hayata tutunan bir şehir ...

ANTAKYA ŞERHİ…                                                                                                                                                                               26 Mayıs 2024 

Türkiye Tasarım Vakfı Hatay Çalışmasına Dair

   Antakya! Tarihin kadim kentlerinden olan Antakya. Br çok kez doğal afetler sebebi ile yıkılmış ve ardından tekrar ayağa kalkmış bir şehir. Antakya tarih kaynaklarından da bilindiği üzere yıkım ve yapım arasındaki gerilimleriin çalkantılı atmosfernde hayata tutunan bir şehir olagelmiştir. Antakya her yıkılışında tekrardan inşa edilebldi. Bunun en öneml sebebi halkın tutumu oldu. Antakyalılar ısrarla burada şehri tekrardan inşa ederek bir antakya kimliği oluşturmuşlardı asırlarca. Antakya’yı halkı hep tekrardan inşa edebld lakin son 150 yıldır şehir biraz farklı gelişti. Şehrin sınırları değişmeye başladı. Habibi Neccar dağı ve Asi nehri arasındak eğimli, kayalık zeminli alanda teşekkül etmişti şehir ve bu halkların kend insyatifi ile gelişmiş bir oluşum idi ve artık şehir dağın eteklerinden sulak tarım arazilerine yayılmaya başlamıştı. Şehir artık halkın insyatifi ile değil modern şehir planlamacılarının önündeki kağıtlarda teşekkül etmeye başladı. Asi nehrinin diğer tarafında şehre yeni bir merkez etrafında postane ve devlet kurumları atanarak şehir için yeni kimlik arayışları zuhur etti. Modern bir şehir ! Bir merkeze bağlanan bulvarlardan müteşekkil bir şehir. Ve bunun karşısında nehrin dağ tarafında bir eski antakya kimlği türetildi. Müzeleşerek nehrin dağ yamacına kaldırılan bir Antakya. Ama ne yazık ki dönüşüm o kadar yutucu hale geldi ki modern Antakya şehrinin ilk izleri olan yapılar bile br Fransız kent anıt yapıları olarak raflarda yerini aldı. Ve şehir yaşanan bir yer olmaktan ziyade izlenen, görülen ve fotoğraf(image)laşan br hale geldi. Antakya’nın fotoğrafları posterlerde yer almaya başladı. Şehr nice depremlerin yıkıcılığını atlatırken modern tasavvurların enkazını kaldıramaz hale geldi. Toplumda bu enkazın altından kalkamaz hale geldi.

    6 Şubat Deprem le beraber Antakya çok cdd br yıkım ve kıyımla karşı karşıya kaldı. İnsanların umutları, evler, meskenler,avluları, sekler, sokakları br br yıkıldı ama şu an k konuştuğumuz yerden bakacak olursak öneml olan yıkım değl yıkımdan sonra mekansal açıdan neler yaşandığıdır. Mesela zeytnlk arazlere yerden btme ‘’Deprem Konutları’ nşaatları başlatıldı ve toplumda hayatyet olamayacak mekanlar ortaya çıkarıldı ve hala da çıkarılıyor. Pek ya Antakya şehr merkeznde TTV HATAY vakfının öncülüğünde yapılan çalışmaların toplum karşısındak yer nedr? Gerçekten toplumda karşılığı olan br çalışmamı yapılmıştır. Açıkcası lafı o kadar dolandırmamızın tüm sebeb konuyu buralara taşıma gayemzd. Malumumuz k depremden kısa br süre sonra bahsn ettğmz STK ve bazı svl nsyatfler şehrn hyasına dar mekansal analzler, tesbtler, dokümantasyonlar ve verler ortaya koyarak bu verler üzerne br şehr merkez önersnde bulundular. Br çok farklı mmarlık grubu kat mülkyet, esk-yen analz gb analzler üzerne ada bazlı çalışmalarda bulundu. Görünen hedef, toplumu enkaz altında kalan hayallern nşa edeblmekt ve mmarlar çn BÜYÜK MİMARLIK İDEALİ! baş gösterd. Toplum çn deal olablecek mmarlığın stşare ve toplantıları yapıldı. Çok cdd toplantılar yapıldı ve paydaşının halk olduğu da her defasında dle getrld ama sonuç ürün(alınıp satılablen şey) halkın çok da benmsedğ br mekansal hya öners olmadığının kanaatndeyz. Pek neden bu kanaat taşıyoruz. Buyrun. Depremden sonra en çok yakınılan durumları sıralarsak; betonarme ağır bnaların nşa edlmş olması, betonarme bnanın ortalama ömrünün ortalama 60 yıl olması, yüksek katlı yapıların deprem durumunda sağlam nşa edlmş olsa ble ne kadar elverşsz olduğu gb durumları sıralayablrz.

   Yapılan bazı çalışmalardan bahsederken modern tabrn kullanmayı uygun görmüştük çünkü kontrol mekanzması dahlnde bell zhnsel dürtülere hzmet edecek çalışmalardan bahsettk. Mevcut durumu adlandırırken postmodern gb br tabr yeterl görmedğmz çn bu masterplanlara ancak mastermodern tabrn uygun görebldk çünkü modernte antakya’ da şu an mmarlar üzernden master yapıyor. Aynı mekansal üretm-tüketm zncrnde bu sefer Antakyalılar ezlyor. Bu malum masterplanlar çn moderntenn masterhasta şahsyetlernden olan Normen Foster, Bjarke İngels gb mmarlarda sürece entegre edlerek şehr halkın drak, şuur ve hafıza odağıdan alınıp ‘’global’ amelyat tezgahlarında kolaylıkla keslp bçlyor. Antakya’yı blmeyen, görmeyen en cdds de hç br zaman hssedemeyecek olan İstanbul ve Global frmaların LCD blgsayar ekranlarında şehrn tabula rasa halne gelmesnn önünün alınamamasını peşn sıra getrmştr. 

Konu bu açılardan ele alındığında ster stemez şunları da belrtmek gerekyor. Antakya başta olmak üzere yapılan üst ölçekl mar çalışmaları le TTV HATAY Antakya’da moderntenn deolojk ve mekansal şubelğn yapmıştır. Dkkat edlrse belrl çerçevede belrl br kontrol mekanzmasında benmsenen mmarlık grupları le trajk br hal çersnde olan toplum tarafından bemsenemeyecek çalışmalar yapılmıştır ve toplum nazarında karşılığı olmamıştır. Blerek veya blmeyerek Antakya’da toplum üzernde mekansal br tahakküm oluşmuştur. TTV moderntenn Antakya şubelğn yaparken Gazze’de se GRM(Gaza Reconstructon mechansm) BM çatısı altında İsral’n kontrolörlüğünü yaparak Gazze üzernde br nşa kontrol ve ambargo uyguladığından bu 2 oluşumun faalyetlernde deolojk yakınlık olduğu düşünülmektedr. Neye ambargo konulmuş olablr? Halkın kend kendn nşasına. Pek mekansal anlamda halk kendsn nasıl nşa eder sorusuna 2 farklı örnekle cevap vermeye çalışacağız. 1.s Baraka mmarlık tarafından hazırlanan br fkr projesdr. 2. s se depremden sadece 12 gün sonra yapılmış acl mesken model önersdr. Bahs geçen projeler ortaya konulurken bu çalışamaların çok sıhhatl ncelenmedklern düşündüğümüz bu 2 proje yaklaşımları le zhnsel ve mekansal ambargoların karşıtı br tavır sergledklern bzlere lan etmektedrler. 

1. BARAKA MİMARLIK_ Hatay Bölges Kentsel Tasarm ve Fkr Projes, Dörtyol/Hatay

   2017 yılında hazırlanan projede halkın kend kendn nşasının yolları üzerne geleneksel metotlar üzerne br fkr projes olarak gelşmştr. Projede alanın tamamı tasarlanıp atıl, ucube br mekanlar slsles nşa etmek yerne toplumun ve zamanın nşa ettğ br mahalle kurgusu ortaya koyulmaktadır. Belrl zarur htyaç mekanlarının nşa edlp etrafındak mekansal gelşmler öner düzeynde bırakılarak toplumun değer ve yaklaşımlarına bırakılmıştır. Kısacası mahalley halk nşa edecektr. Toplum kend drak çerçevesnde nşanın ana belrleycs olacaktır. 

   Sadece mahallenn değl evlernde nsanlar ve alelern nsyatfne bırakılması gerekr k halkın nşasının mekansal karşılıkları yern bulsun. Projede bu bahsde düşünülerek alelern fert sayısı, yaş aralığı, tipolojisi, gelişim ve eklemlenebliirliği gibi faktörler göz önünde bulundurularak tektipleşmemiş, 2+1, 3+1 gb kalıplara sığdırılamamış ve mekansal ihtiyaçlara göre şekillenen mekanlar ile toplumun taleplerine cevap verilmeye çalışılmıştır. 

2. SDMİM, Afetzedeler İçn Alternatf Br Mesken Model Raporu I ve II 

Bu çalışmanın en öneml taraflarından brs depremn hemen ardından br araya gelnerek nasıl br yaklaşımla en hızlı ve en doğru mekansal pratkler ortaya konulablrn nyet olarak ortaya çıkmış olmasıdır. Raporun 1. s depremden yalnızca 12 gün sonra 18 şubatta yayınlanarak AFAD gb sahada aktf olan kuruma letlmştr. 

Raporun çerğne bakacak olursak br afetzedelern durumunun aclyet ve devletn kend mkanları le bu kadar büyük br yıkımın ardından yeterl, hızlı, doğru br şeklde nşanın nsanların kend elyle olableceğnden bahsedlmektedr. Raporun öne çıkan kısmı olarak evlern toprak, kerpç evler olması da epey dkkat çekcdr çünkü toprak le br ev nşa edeceğmz düşünürsek; 

1) Böyles br afet durumunda herkesn kend evn nşa etmesne teşvk edeblecek br sstem olması 

2) Evn temelnden çıkarılablecek toprağın yne evn nşasında kullanılableceğ mkanı sayesnde harfyat toprağı sorunun en aza ndrlerek br çok zarardan dönülmes. Hele k deprem zamanındak yeterszlkler göz önünde bulundurulursa bu daha da aşkar olacaktır. Deprem Konutları nşaatlarında harfyat toprağının ne olacağı çok cdd sorunlar teşkl edyordu. 

3) Ortalama 1 usta ve 7 şç le brlkte 9-12 gün çersnde evlern hızlıca nşa edleblen evler olableceğ 

4) Afetzedelern kend nüfus ve güçler nsbetnce nşa edebleceğ evler nşa etmesnn önünün açılmış olması, 

5) Deprem zamanı gönüllü ve yetkl nsan sayısının fazla olması sayesnde hem nşa malyetlernn en alt düzeyde olup hem de bu nsan kalabalığının doğru yönetlebleceğ br ortam olableceğ, 

6) Ana malzemenn toprak olması hasebyle fıtr malzemelerden bna edlecek olması le evlern kullanım ömrülernn uzun olablmesne mkan tanınıyor olması, 

7) Yne kullanılan malzemelerden dolayı ısı yalıtım ve dğer teknk açılardan konforlu mekanlar nşa edleblr olması, 

8) Evlern bağımsız şekllerde kend kendne yeteblen, yağmur suyu hasadı yapablen, katı atıklarından kompost yapılablen şeklde tasarlanması le yağmur suyunun değerlendrlmes ve atık yönetmnn kolaylaşmasıyla, 

deprem sonrası doğru reaksyonların alınması öngörülmüştür. 

Bunun dışında raporda sadece tek br ev ölçeğnde kalınmayıp mahalle ve toplu yaşam alanları ölçeğnde yapılan çalışmalar le br apartman bloğunun bulunduğu araznn nasıl daha doğru nşa edleceğnn araştırmalar ıda yapılarak yarının şehrlerne dar mekansal analzler ve önerler hazırlanmıştır. . 

Sonuç Yerine 

Kadm Antakya ve dğer şehrlerimiz önceden yaşanan depremlerde olduğu gb tekrar ayağa kalkacaktır. Bu şüphe götürmez br durum. Ayağa kaldıracak olan şey halksız, nsansız, toplumsuz ve boşluğa htap eden şeyler değl halkın bulunduğu yere olan adyet ve ünsyetdr. Antakya’da bu bağ fazlası le kuvvetl olageldğnden zamanla şehr yen br kmlkle hayatın çnde varolacaktır. Bzm öneml gördüğümüz husus se şehrn/şehrlern geleceğne yönelk perspektfler sunablmek. 60 yıl sonranın ucubelern ortaya koymaya çalışmak değl. Zaten günün sonunda ne kadar merkezyetç süreçler de olsa halkın güçlü toplumsal hafızası kend faalyetlern yürütmektedr. Antakyada da tarh tecrübe benzer senaryoların olduğundan ve olableceğnden bzler haberdar edyor. 

Son zamanlarda bahs geçen çalışma le lglenenler ve yazı kaleme alanlar oldu. Burada gönül sterd k asıl güçlü eleştrel sesler Antakyanın kend bağrından çıksın ama malesef olmadı. Antakyaya dar lk bldğm yakın tarhl şerh Ömer Selçuk Baz’ın Köprübaşı yarışmasındak şerh olmuştu. Bzde krtk br süreç geçren Antakya ve Kadm dünya şehrler çn şerhmz beyan etmş bulunmaktayız. 

Hatalarımız ve kusurlamız çn özür, sevg ve saygılarla, 

Baran AKKURT.